10-C Sınıfı İçin Coğrafya Notları

Ayşe-Kemal İnanç İmam Hatip Lisesi 10. sınıf Coğrafya dersi notları eklendi.

Bu ders notları sadece 10-C sınıfı için geçerlidir.

Aşağıda yayınlanmış olan link “Türkiye'nin konumu, Türkiye'nin oluşumu, Türkiye'nin yeryüzü şekillerinin özellikleri ve Türkiye'nin dağları” konularını görüntülemektesiniz.

TÜRKİYE’NİN KONUMU

Herhangi bir yerin Dünya üzerinde bulunduğu yere o yerin coğrafi konumu denir. Özel konum ve matematik konum olmak üzere ikiye ayırılır:

TÜRKİYE’NİN ÖZEL KONUMU

Dünya üzerinde herhangi bir yerin; kıtalara, okyanuslara, denilere, boğazlara, ticaret ve su yollarına uzaklığı, madenlere ve kentlere uzaklığı, yükseltisi ve yer şekilleri gibi özellikleri o yerin özel konumunu belirler.

Türkiye’nin Özel Konumunun Sonuçları

¨       Hem Asya hem Avrupa kıtasında yer alır.

¨       Üç tarafı denizlerle çevrilidir.

¨       Önemli ticaret yolları üzerindedir ve iki önemli boğaza (İstanbul ve Çanakkale) sahiptir.

¨       Ekonomik bakımdan gelişmiş Avrupa ülkelerine yakındır.

¨       Petrol bakımından zengin Ortadoğu ülkelerine yakındır.

¨       Sekiz ülke ile kara sınırı vardır.

¨       Farklı kültür ve medeniyetlere beşiklik yapmıştır.

¨       Zengin ve çeşitli tarihi eserlere sahiptir.

¨       Ortalama yükseltisi fazladır (1132 metre). Yükselti batıdan doğuya doğru artar.

¨       Yerşekilleri engebelidir.

¨       Kısa mesafelerde iklim çeşitliliği görülür.

¨       Gerçek alanı ile izdüşümü arasındaki fark fazladır.

¨       Ulaşım daha çok doğu-batı doğrultusunda gelişmiştir.

¨       Akarsu ve göl bakımından zengindir.

¨       Yer altı ve yerüstü kaynakları bakımından zengindir.

¨       Fay hatlarının varlığına bağlı olarak deprem kuşağı içerisindedir. (Yüzölçümünün % 4’ü ile nüfusunun % 2’si 5.kuşakta yer alır.)

TÜRKİYE’NİN MATEMATİK KONUMU

Dünya üzerinde bir yerin ekvatora ve başlangıç meridyenine uzaklığına göre yerinin belirtilmesine matematik konum denir.

Türkiye 36°-42° kuzey paralelleri ile 26°-45° doğu meridyenleri arasında yer alır.

Türkiye’nin Matematik Konumunun Sonuçları

¨       En kuzeyi ile en güneyi arasındaki kuş uçuşu uzaklık 666 kilometredir.

¨       En doğusu ile en batısı arasındaki yerel saat farkı 76 dakikadır (19 meridyen vardır. 19x4=76. Türkiye 2 ve 3 no’lu saat dilimleri arasındadır.)

¨       Ardışık iki meridyen arası ortalama uzaklık 85 kilometredir.

Orta Kuşakta yer aldığından;

¨       Ilıman iklimler görülür.

¨       Mevsimler belirgin olarak yaşanır.

¨       Güneş ışınları dik açıyla gelmez ve gölge boyu 0 olmaz.

¨       Cephesel yağışların etkisi altındadır.

¨       En kuzeyinde yazın en uzun gündüz, kışın en uzun gece yaşanır (yaklaşık 15 saat).

Kuzey Yarım Küre’de yer aldığından;

¨       Gece ile gündüz arasındaki zaman farkı kuzeye gidildikçe artar.

¨       Güneyden kuzeye gidildikçe sıcaklık azalır.

¨       Güneyden tropikal, kuzeyden kutupsal hava kütleleri etkilidir.

¨       Kuzeyden gelen rüzgârlar sıcaklığı düşürürken, güneyden gelenler artırır.

¨       Dağların güney yamaçları güneş ışınlarını kuzey yamaçlarına göre daha büyük açıyla alır.

TÜRKİYE’NİN JEOPOLİTİK KONUMU

Bir ülkenin coğrafi konumundan dolayı stratejik, askeri, siyasal, ekonomik güçle dış siyasetini oluşturması ve yönlendirmesidir.

Değişmeyen Unsurlar

¨       Kuzey Yarım Küre’de ve orta kuşakta yer alır.

¨       Üç kıtanın birbirine en çok yaklaştığı yerdedir.

¨       Ortalama yükseltisinin fazla olması

¨       Eğimli ve engebeli arazilerin geniş yer tutar.

¨       Üç tarafının denizlerle çevrili olması

¨       İstanbul ve Çanakkale Boğazlarına sahiptir.

¨       Zengin su kaynaklarına sahiptir.

¨       Aktif fay hatlarının bulunur.

¨       Jeotermal su yataklarının yaygındır.

¨       Ilıman kuşak iklimlerinin görülür.

¨       Dört mevsimin belirgin olarak yaşanır.

¨       Kısa mesafelerde farklı iklim özelliklerinin görülür.

¨       İklime bağlı olarak çeşitli bitki örtüsüne sahiptir.

Değişen Unsurlar

¨       Kalabalık bir nüfusa sahiptir (73 milyon 722 bin).

¨       Zengin tarihi eseleri bulunur.

¨       Farklı kültürel değerlere sahiptir.

¨       Geniş tarım alanlarının vardır.

¨       Kıtalar arası ticaretlerin önemli bir kısmının Anadolu üzerinden gerçekleştirilir.

¨       Zengin yer altı ve yerüstü kaynaklarına sahiptir.

¨       Bölgede meydana gelen sorunların çözümünde aktif rol oynar.

¨       Güçlü ordusuyla hakimiyet sürdüğü topraklarda barış ve huzurun teminatıdır.

TÜRKİYE’NİN OLUŞUMU

Dünyanın oluşumundan itibaren günümüze kadar yaklaşık 5 milyar yıl geçtiği tahmin edilmektedir. Yerkabuğu hakkında bize bilgileri fosiller, maden yatakları, jeolojik amaçla yapılan sondajlar, deprem dalgaları ve sondajlardan elde edilen maddeler verir.

Türkiye dünyada en son gerçekleşen Alp-Himalaya orojenezi ile gerçekleşmiş olup bu orojenez kuşağının Akdeniz bölümünde yer alır. Ülkemizde her jeolojik devre ait araziler bulunmaktadır.

Türkiye bütünü ile ele alındığında Avusturya kalkanı ile Afrika (Arap Yarımadası)kankanları arasında kalan Tetis denizi içindeki tortullanmanın orojenik hareketlerle yükselmesi sonucunda meydana gelmiştir.

Ülkemizde I. Zamana ait araziler mevcuttur. Biga, Menderes, Uludağ, Yıldız, Daday-Devrekani, Kapıdağ, Bitlis ve Kırşehir masifleri buna örnektir (Masif: Paleozik’te oluşan eski kara kütleleridir).

II. Zamanda ülkemizde önemli bir hareketlenme meydana gelmemiş, Tetis denizinde biriken tortullar II. zamanın sonlarına doğru hareketlenmeye başlamıştır. Bu hareketlenme III. Zamanda en üst seviyeye çıkmış ve ülkemiz Alp orojenezine maruz kalmıştır. Bunun sonucunda Kuzey Anadolu Dağları ile Toroslar ve volkanik dağlar oluşmuştur. Yine bu devirde Anadolu’daki linyit yatakları ve Güneydoğu Anadolu’daki petrol bölgeleri oluşmuştur.

Ülkemiz Tersiyer (III. zaman) ile Kuaterner (IV. zaman)başlarında önemli derecede epirojenik hareketlere maruz kalmış, Kuaterner’de bugünkü görünümünü kazanmıştır.

Egeid kara parçasının çökmesiyle birlikte boğazlar oluşmuş, Akdeniz suları ile Karadeniz suları birleşmiştir.

Ülkemizde epirojenik hareketlere bağlı olarak birçok çöküntü alanları ve faylanmalar meydana gelmiştir. Ege ve Marmara Bölgesi’ndeki ovalar, Kuzey Anadolu Fay Hattı, Doğu Anadolu Fay Hattı, Silifke-Mut depresyonu, Antalya havzası, Göller Yöresi…

Türkiye’nin şekillenmesi genel hatlarıyla böyle olmakla birlikte henüz sona ermemiştir.

JEOLOJİK DEVİRLER	ZAMAN VE SÜRESİ (YIL)	OLAYLAR
IV. Zaman (Kuaterner, Antropozoik)	2 milyon	Dönemin başında soğuma ve buzullaşma görüldü.Ege Denizi ve Boğazlar oluştu. Kıbrıs adası günümüzdeki yerini aldı. Volkanik olaylar etkili oldu. Dönemin sonunda insan ortaya çıktı.
III. Zaman(Tersiyer, Neozoik)	80 milyon	Alp-Himalaya orojenezi,Türkiye’deki kıvrım dağları Petrol, tuz ve linyit yatakları
II. Zaman (Mezozoik)	170 milyon	Türkiye’nin olduğu yerlerde iç denizler ve göller mevcuttur
I. Zaman (Paleozoik)	370 milyon	Zonguldak ve çevresinde taş kömürü yatakları oluştu.Ülkemizdeki masif araziler oluştu.
İlkel zaman	4 milyar	En eski kıvrımlarla ilk kıta çekirdekleri oluştu.Bakteri ve alg gibi canlılar yayıldı.

TÜRKİYE’NİN YERYÜZÜ ŞEKİLLERİNİN ÖZELLİKLERİ

Türkiye oldukça yüksek, dağlık bir ülkedir (ortalama 1132 metre).

Yerşekillerinin engebeli olduğu yerlerde;

¨       Kısa mesafede iklim değişikliği görülür.

¨       Tarım ürünleri ve bitki örtüsü farklılık gösterir.

¨       Akarsuların enerji potansiyeli fazladır.

¨       Bitki örtüsünün az olduğu yerlerde erozyon fazladır.

Yükseltisi batıdan doğuya gidildikçe artar. Buna bağlı olarak Doğu bölgelerimizde;

¨       Sıcaklık ortalamaları düşüktür.

¨       Kışlar daha soğuk ve uzun geçer.

¨       Yazlar kısa ve serindir.

¨       Tarım ürünü ve bitki örtüsü çeşitliliği azdır.

¨       Tarım ürünlerinin olgunlaşma süreleri fazladır.

Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde dağlar denize paralel uzandığı için;

¨       Denizel iklimin etki alanı azdır.

¨       İç kesimlerde karasallık etkilidir.

¨       İç kesimlere ulaşım geçitlerle sağlanır.

¨       Koy, körfez, doğal liman sayısı azdır.

¨       Falezli kıyılar yaygındır.

Ege Bölgesi’nde dağlar denize dik uzandığı için;

¨       Denizel iklimin etki alanı geniştir.

¨       İç kesimlere ulaşım daha kolaydır.

¨       Koy, körfez ve doğal liman sayısı fazladır.

¨       Kıyılarda girinti çıkıntı fazladır.

Yerşekilleri sade olan İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde;

¨       Geniş alanlarda aynı iklim hüküm sürer.

¨       Tarım alanlarının oranı fazladır.

¨       Ulaşım kolaylıkla sağlanır.

¨       Yol yapım maliyeti düşüktür.

TÜRKİYE’NİN DAĞLARI

Türkiye’deki dağlar orojenez ve volkanizma sonucu oluşmuştur. Orojnezle oluşan dağlar kıvrılma ve kırılmaya uğramıştır.

Yerkabuğunu oluşturan tabakaların birbirine yaklaştığı yerlerde tortul tabakalar esnek yapıda ise kıvrılarak yükselir. Kıvrılma sonucunda kıvrımın yüksekte kalan kısımlarına antiklinal, alçak kısımlarına senklinal denir.

Orojenezin etkili olduğu yerlerde yer kabuğunun sert bölümleri kıvrılamadığı için yer yer kırılır. Kırık hatlarına fay denilir. Fay boyunca bazı kesimler yükselir, bazı kesimler ise çökelerek alçalır. Yükselen kesime horst, alçalan kesime ise graben adı verilir.

Kuzey Anadolu Dağları: Anadolu’nun kuzeyinde kıyıya paralel uzanan dağlar Kuzey Anadolu Dağları ve iç sıra dağları olmak üzere iki grupta incelenir.

Kıyıda; Küre, Canik, Giresun, Rize ve Kaçkar dağları

İç sırada; Köroğlu, Ilgaz, Çamlıbel, Çimen, Mescit, Kop, Akdağ, Yalnızçam dağları

Karadeniz Bölgesinde dağlar denize paralel uzandığı için kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım bundan etkilenir. Ulaşım bazı geçitlerle sağlanır. Kuzeydeki birinci sıra ile güneydeki ikinci sıra arasında yer yer uzun çukurluklar bulunur. Burası Türkiye’nin en hareketli deprem kuşağıdır ve Kuzey Anadolu Fay Hattı adını alır.

Güney Anadolu Dağları: Anadolu’nun güneyinde uzanan dağ sıralarına Toroslar adı verilir.

Batı Toroslar: Akdağ, Bey Dağları, Sultan, Dedegöl ve Geyik dağları. Orta Toroslar: Bolkar dağları, Aladağlar, Tahtalı ve Binboğa Nur dağları. Güneydoğu Toroslar: Buzul ve Sat dağları

Doğu Anadolu Dağları: Mercan, Munzur, Karasu-Aras, Allahuekber dağları dağ sıralarının başlıcalarıdır. Nemrut, Süphan, Tendürek, Küçük ve Büyük Ağrı ise volkanik dağları oluşturur.

İç Anadolu Dağları: Yükseltisi fazla olmayan ve birbirinden ayrı tek dağlar bulunur. Karadağ, Karacadağ, Hasan Dağı, Melendiz, Erciyes volkanik kökenli dağlardır.

Ege bölgesinde kırılma sonucu horst ve graben oluşmuştur. Dağlar kıyıya dik ve doğu-batı doğrultusunda uzanmıştır. Horst alanlar Madra, Yunt, Bozdağlar, Aydın dağları iken graben sahalar ise Bakırçay, Gediz, Küçük ve Büyük Menderes ovalarıdır.

Marmara Bölgesinde Yıldız dağları, Işık ve Koru dağları ile Samanlı dağları ve Uludağ yer alır.